Χριστίνα Φαϊτάκη, Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
Το πέρασμα προς τη θεραπεία του καρκίνου της παιδικής και εφηβικής ηλικίας είναι μια τεράστια επιτυχία για όλη την οικογένεια και το βίωμα αυτό επηρεάζει τόσο τα συναισθήματα όσο και τις σχέσεις των μελών της.
Συναισθήματα
Όταν η ζωή αρχίζει να ομαλοποιείται και ο κίνδυνος απομακρύνεται, ποια συναισθήματα βιώνουν τα παιδιά και οι γονείς κατά την επιστροφή στην καθημερινότητά τους;
Όλη η οικογένεια θα βιώσει έντονα και αντικρουόμενα συναισθήματα καθώς προσαρμόζεται σε μια νέα καθημερινότητα μετά τον καρκίνο. Ανησυχία για το μέλλον, φόβο υποτροπήςτ, επίσης ευγνωμοσύνη, ανακούφιση και χαρά.
«Αισθάνομαι σαν να πέρασε ένας σαρωτικός σεισμός και μετράω τις φθορές, τις πληγές και τις απώλειες τόσο στο παιδί όσο και σε όλη την οικογένεια» μας αναφέρει μια μητέρα σε μια από τις ομάδες θεραπείας.
Πολλά από τα παιδιά καθώς και οι γονείς τους δεν καταφέρνουν να βιώσουν συναισθήματα, όπως η χαρά και η ευγνωμοσύνη. Δεν τους φτάνει η πληροφορία πως ο κίνδυνος πέρασε, δεν τους ικανοποιεί ο καθησυχασμός των ιατρών, δεν τους αρκούν τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων για να εξαφανιστεί η δυσφορία και να ανακουφιστούν.
Η γνώση και η λογική δεν επαρκούν για να επιφέρουν μια μόνιμη ψυχική ισορροπία. Μόλις πυροδοτηθούν εναύσματα από εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα, όπως ένας πυρετός ή μια ξαφνική αδιαθεσία του παιδιού, τα παιδιά και οι γονείς αναβιώνουν πολλές φορές με την ίδια ένταση, ό,τι βίωσαν τότε. Δυσκολεύονται να ξεφύγουν από τον «εφιάλτη» τους και από τα συναισθήματα αγωνίας και φόβου που τον συνοδεύουν.
Ας δούμε κάποια συναισθήματα που μοιράζονται οι γονείς στις ομάδες μας:
- «H ανάμνηση της εφιαλτικής αυτής εμπειρίας, τα έντονα συναισθήματα του φόβου και η ανασφάλεια παραμένουν…».
- «Σίγουρα οι μνήμες από το νοσοκομείο και της θεραπείας δε θα σβήσουν ποτέ, πετάγονται μπροστά μου ξαφνικά σαν ταινία τρόμου και με παγώνουν».
- «Είναι σαν να μου έχει μείνει μια πληγή που με το παραμικρό ξανανοίγει».
- «Βλέπω συνεχώς εφιάλτες».
Συχνά βλέπουμε ότι οι επιβιώσαντες, οι γονείς και τα αδέλφια :
- Φοβούνται την πιθανότητα υποτροπής του καρκίνου
- Ανησυχούν για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της θεραπείας στη σωματική και ψυχοκοινωνική ευημερία
- Νιώθουν ενοχές ότι ευθύνονται εκείνοι γι’ αυτό που συνέβη, ότι δεν πρόσεξαν αρκετά ή θα μπορούσαν να έχουν κάνει κάτι για να το αποτρέψουν
- Αισθάνονται ανήμποροι να ελέγξουν απόλυτα την πορεία της υγείας
- Ανησυχούν όταν πλησιάζει η ημερομηνία μιας επετείου, όπως της πρώτης αναγγελίας της διάγνωσης ή το επόμενου ιατρικού τσεκάπ
- Εμφανίζονται αδύναμοι να στηριχτούν στα πόδια τους ή γίνονται γονείς υπερπροστατευτικοί προς το παιδί νικητή του καρκίνου
- Αισθάνονται ανεπαρκείς ως γονείς και άδικοι προς τα άλλα αδέλφια
- Παραμελούν τις προσωπικές τους ανάγκες
- Έχουν κρίσεις άγχους και αποφεύγουν καταστάσεις που τους θυμίζουν τραυματικές εμπειρίες
- Έχουν άστατο ύπνο, βλέπουν εφιάλτες
- Δυσκολεύονται να επανενταχθούν στον σχολικό / επαγγελματικό στίβο
- Αισθάνονται απομονωμένοι, νιώθουν αβεβαιότητα και μοναξιά
Επίσης τα συναισθήματα δεν μειώνονται με την πάροδο του χρόνου, πολλοί επιβιώσαντες, γονείς και αδέλφια υποφέρουν σιωπηλά για πολλά χρόνια μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας του παιδιού.
Σχέσεις
Μετά το πέρας της θεραπείας επηρεάζονται όλες οι σχέσεις. Οι σχέσεις με τους γονείς, με τα αδέλφια, με τους φίλους.
Κάθε επιβιώσαντας έχει να μας διηγηθεί ιστορίες για τις σχέσεις που χάθηκαν, για αυτές που κρατήθηκαν και για νέες σχέσεις που δημιουργήθηκαν.
Οι σχέσεις με τους γονείς
Ο καρκίνος συνοδεύεται από μια έντονη οικογενειακή κρίση που χαράσσει τις σχέσεις ανεξίτηλα. Μετά τη διάγνωση κλονίζεται συθέμελα όλο το οικογενειακό οικοδόμημα. Διαπιστώνεται συχνά ότι οι ρόλοι μετατοπίζονται καθώς οι γονείς αγωνίζονται να ισορροπήσουν μεταξύ της φροντίδας του παιδιού νικητή και των αναγκών των υπολοίπων μελών της οικογένειας.
«Ο καρκίνος μας έφερε πιο κοντά με την μαμά. Μόλις διαγνώσθηκα, η μαμά άφησε τη δουλειά της και ήταν δίπλα μου σε όλη την διάρκεια της θεραπείας στο νοσοκομείο. Δεν είχα ξαναζήσει τόσο πολύ χρόνο με την μαμά. Μας έδεσε πάρα πολύ».
Σχέσεις με τα αδέλφια
Ο καρκίνος δεν αφήνει ανεπηρέαστα τα αδέλφια.
Κάποιες φορές βιώνουν μια σύγκρουση συναισθηματική. Από τη μια ανησυχούν για την υγεία του αδελφού /της αδελφής τους και από την άλλη δυσανασχετούν από την αναταραχή που τους άφησε ο καρκίνος. Νιώθουν ζήλια για την προσοχή και την εύνοια που συνεχίζουν να δείχνουν οι γονείς στο παιδί νικητή και παράλληλα νιώθουν ενοχές για αυτό το συναίσθημα Άλλες φορές, παρατηρείται τα αδέλφια να δένονται πολύ ισχυρά και βαθιά μεταξύ τους.
«Κατά τη διάρκεια της θεραπείας της κόρης μου, ο γιος μου πάθαινε κρίσεις πανικού στο γυμνάσιο. Νόμιζα ότι τον είχα φροντίσει όσο καλύτερα μπορούσα εκείνη την περίοδο…ότι είχε την αποκλειστική αγάπη από τον μπαμπά, την γιαγιά και τoν παππού, όμως αυτός υπέφερε σιωπηλά. Ακόμα και τώρα, 6 χρόνια μετά μας λέει, και δεν μπορεί να το πιστέψει, ότι εξακολουθεί να εμφανίζει κρίσεις πανικού όταν κάτι πάει στραβά».
Τα αδέλφια παίρνουν σημαντικά μαθήματα από το βίωμα του καρκίνου:
- Ότι αν κάτι συμβεί στο μέλλον σε αυτά, οι γονείς θα σταθούν δίπλα με τον ίδιο τρόπο που στάθηκαν στον αδελφό τους, γεγονός που μπορεί να αποτελεί παρηγοριά όταν αναδύεται το συναίσθημα της ζήλειας και της παραμέλησης
- Αυξάνεται η ενσυναίσθηση και η συμπόνια τους για τους αρρώστους
- Αυξάνονται οι γνώσεις για την υγεία και την ασθένεια του καρκίνου
- Αποκτούν αίσθημα ευθύνης
- Δυναμώνει η αυτοεκτίμησή τους
- Αποκτούν ωριμότητα και ικανότητα αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων
- Νιώθουν οικογενειακή εγγύτητα
Πολλοί από τους νικητές της μάχης του καρκίνου, καθώς και τα αδέλφια τους, ως ενήλικες στρέφουν το ενδιαφέρον τους σε επαγγέλματα με ανθρωποκεντρικό ενδιαφέρον όπως η ιατρική, η ψυχοθεραπεία και η κοινωνική μέριμνα.
Η σχέση με τους φίλους
«Ο καρκίνος μπορεί να χτυπήσει τις φιλίες σαν ένας τυφώνας. Όταν τελειώσει η θεραπεία κοιτάς γύρω σου για να εκτιμήσεις τη ζημιά και να δεις πόσες φιλίες έμειναν άθικτες» μας περιγράφει νεαρός 15 χρόνων.
Διαπιστώνεται ότι πολλές φιλίες παρέμειναν σταθερές, ενώ άλλες εξαφανίστηκαν. Οι φιλίες στην παιδική ηλικία είναι ρευστές. Η πορεία τους εξαρτάται από την ηλικία, την τάξη, τη γειτονιά, την εκκλησία ή την αθλητική ομάδα στην οποία συμμετέχουν. Κάποιοι επιζητούν να τις αναζωπυρώσουν, άλλοι να τις επαναδιαπραγματευθούν και άλλοι δημιουργούν νέες φιλίες.
Πολλές από τις επιπτώσεις της θεραπείας όπως δερματικά εξανθήματα, προβλήματα τριχοφυΐας στο κεφάλι, ακρωτηριασμός, απώλεια ακοής, μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα να σχετίζονται με τους φίλους τους.
Σε αυτές τις φάσεις οι ομάδες υποστήριξης συνομηλίκων για εφήβους μπορούν να παρέχουν:
- Ένα ασφαλές μέρος για να κάνουν φίλους
- Ευκαιρία για να μοιραστούν τις εμπειρίες
- Χώρο για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αποδεχτούν το βίωμα του καρκίνου
- Ευκαιρία να προχωρήσουν τη ζωή τους αναθεωρώντας και επαναπροσδιορίζοντας την πορεία της.
Η κοινή εμπειρία δημιουργεί μακροχρόνιους και ισχυρούς δεσμούς.
Γιατί ωφελεί η αποδοχή και η έκφραση των συναισθημάτων;
Τα συναισθήματα που δεν εκφράζονται, όπως είπε ο Φρόιντ δεν πεθαίνουν, θάβονται ζωντανά και είναι θέμα χρόνου να εκδηλωθούν. Για να δαμάσουμε τα συναισθήματα, χρειάζεται να τα ονοματίσουμε, δηλαδή να τα περιγράψουμε με λόγια. Χάρη στην ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει με την εμπειρία μπορούμε να τον αναπρογραμματίσουμε σε συνθήκες ασφάλειας και αποδοχής. Κάθε φορά που ανασύρουμε μια μνήμη, ο εγκέφαλος την ξαναγράφει, ενημερώνοντας το παρελθόν σύμφωνα με τις αντιλήψεις του παρόντος, με αποτέλεσμα το συναίσθημα να απαλύνεται.
Είναι σημαντικό οι γονείς να ενημερωθούν για την ψυχοθεραπευτική φροντίδα καθώς η έγκαιρη παροχή της και η κατάλληλη πληροφόρηση, μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τόσο των παιδιών όσο και των γονέων.
Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα ερευνών αλλά και η εμπειρία μας, ότι οι οικογένειες που είναι πιο προσαρμοστικές και ανθεκτικές μετά την κρίση που φέρνει η ασθένεια του καρκίνου είναι οι «συνδεδεμένες», αυτές που τα μέλη τους μιλούν ανοιχτά, ανταποκρίνονται ο ένας στις ανάγκες του άλλου και λαμβάνουν ψυχοθεραπευτική φροντίδα.
Πως επιλέγει ένας έφηβος ή ένας γονέας ψυχοθεραπευτή και ψυχοθεραπευτική προσέγγιση;
Σήμερα, υπάρχει ποικιλία ψυχοθεραπευτών και ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων. Υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι όπως και δυνατότητα επιλογής ατομικής ή ομαδικής θεραπείας.
Τόσο για την ατομική θεραπεία όσο και για την ομαδική, οι ενδιαφερόμενοι είναι σημαντικό να εκτιμήσουν αν ο συγκεκριμένος θεραπευτής τους ταιριάζει, αν αισθάνονται μαζί του εγγύτητα και εμπιστοσύνη.
Ποια είναι τα οφέλη της ατομικής θεραπείας;
Έχουν όλο τον θεραπευτικό χρόνο δικό τους.
Ο θεραπευτής είναι ο συνοδοιπόρος και η σχέση δυαδική.
Υπάρχει η ασφάλεια να μιλήσουν για θέματα, τα οποία ίσως δεν θέλουν να μοιραστούν με πολλούς.
Σε πρακτικό επίπεδο η ώρα κανονίζεται από κοινού με τον θεραπευτή.
Η διάρκεια είναι περίπου 50-60 λεπτά
Ποια είναι τα οφέλη της θεραπευτικής ομάδας;
Οι γονείς και τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι δεν είναι μόνοι όσον αφορά τους προβληματισμούς, τις δυσκολίες και τα αρνητικά συναισθήματα που αντιμετωπίζουν.
Ανακουφίζονται και συνειδητοποιούν ότι υπάρχουν άνθρωποι με κοινά βιώματα και κοινή πορεία ζωής που μπορούν να τους κατανοήσουν πιο βαθιά.
Βιώνουν την κάθαρση και την αποδοχή από τους άλλους.
Αναπτύσσεται αμοιβαίο ενδιαφέρον και φροντίδα μεταξύ της ομάδας.
H διάρκεια είναι περίπου 1:30-2:00 ώρες.
Τα δώρα της ψυχοθεραπείας
Το ταξίδι της ψυχοθεραπείας είναι ένα δώρο μέσα από το οποίο ο θεραπευόμενος καταφέρνει να αναπρογραμματίσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, να αναθεωρήσει και να επαναπροσδιορίσει τους στόχους, τις αξίες, τις προτεραιότητές του, με στόχο να ομορφύνει και να βελτιώσει τη σχέση με τον εαυτό του και με τους ανθρώπους γύρω του.
