γράφει η Βιβή Λιόπετα, Κοινωνική Λειτουργός ΑμΚΕ ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ
Ο εθελοντισμός και η ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό σύνολο έρχονται ως απάντηση στον ατομικισμό, τον υλισμό και τη γενικότερη αδιαφορία που χαρακτηρίζει τη σημερινή κοινωνία, αποτελώντας μοχλό για την πρόοδο και προσωπική εξέλιξη των μελών μίας κοινότητας. Η άνθηση του εθελοντισμού είναι ίσως η επιτομή της λειτουργίας των ανθρώπων και της κοινωνίας γενικότερα.
Σήμερα, ο εθελοντισμός χρησιμοποιείται διασταλτικά σε ένα μεγάλο φάσμα δραστηριοτητων που δε σχετίζονται αποκλειστικά με την υποστήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, καθώς εκτείνονται σε πολλά και διαφορετικά πεδία, όπως του πολιτισμού, της οικολογίας, της επιστήμης και της αναψυχής. Ο Block χαρακτηρίζει την έννοια της εθελοντικής εργασίας ως «πιο ενεργητική φιλανθρωπία». Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, οι εθελοντικές ενέργειες σχετίζονται είτε με σκοπούς που θεωρούνται ευεργητικοί για το κοινωνικό σύνολο είτε κρίνονται αναγκαίοι και σημαντικοί απο κάποια μέλη της. Ερμηνεύονται ιδεοτυπικά ότι αποβλέπουν συνολικά στο κοινό όφελος και «μέσω της ηθικής δράσης παρεμβαίνουν στη ζωή των άλλων για έναν καλύτερο κόσμο μέσω της ανθρώπινης προσπάθειας».
Με βάση τον ελληνικό μύθο, ο πρώτος ανιδιοτελής εθελοντής ήταν ο Προμυθέας, ο οποίος κλέβοντας τη φωτιά απο τους θεούς, τη δώρισε στους ανθρώπους, χαρίζοντας τους τη γνώση και τις τέχνες. Αυτή η πράξη μπορεί να θεωρηθεί πως συμβολίζει ότι η κύρια πηγή γνώσης οφείλεται στον εθελοντισμό και την ανιδιοτέλεια. Διακρίνεται δηλαδή μια «προμηθειακή» σχέση του εθελοντισμού, της προσφορας με τη γνώση και το πνεύμα. Επίσημα, ωστόσο, ο όρος «εθελοντής» πρωτομεφανίστηκε περίπου το 1750 και είχε την έννοια της παράκκλησης προς τους πολίτες προκειμένου να ενταχθούν στο στρατό σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Επιπλέον, ένα μέρος της καταγωγής του συναντάται στην εκκλησία και τις θρησκευτικές οργανώσεις ως «θεληματική δωρεά», ως μια φιλανθρωπική ενέργεια των χριστιανών, οι οποίοι ενθαρρύνονταν απο την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη.
Ο εθελοντισμός είναι κοινωνική ευαισθησία και οραματισμός. Δίχως οποιοδήποτε είδος ανταμοιβής εκτός της «ψυχικής και συναισθηματικής πλήρωσης», τα κίνητρα των εθελοντών, παρόλο που αποτελούν ένα ευρύ πεδίο μελέτης έχουν κυρίως αλτρουιστικό χαρακτήρα. Ο Barker διακρίνει τρεις γενικές κατηγορίες: (α) τις αλτρουιστικές, (β) τις λειτουργικές-επωφελείς για τα άτομα και (γ) τα κίνητρα που σχετίζονται με το «ηθικό χρέος». Παρόλο που η έννοια του εθελοντή μπορεί να δείχνει απλή, στην πραγματικότητα αποτελεί μια πολυσύνθετη έννοια προσδιοριζόμενη απο δύσκολα μετρήσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Το ενδιαφέρον για το κοινό καλό, η ελεύθερη βούληση, η κοινωνική ευθύνη, το αξιακό σύστημα του ατόμου σχηματίζουν μια πολύπλοκη κατηγορία, καθώς η έννοια του εθελοντισμού όπως αναφέρει ο Kramer, «προσδιορίζεται κυρίως απο ηθικές, ιδεολογικές και πολιτικές αντιλήψεις και όχι απο εμπειρική έρευνα». Για την επιστήμη της κοινωνιολογίας, ο εθελοντισμός είναι μια θεμελιώδης έκφραση κοινότητας, της ομαδικής ταυτότητας, συμβάλλοντας παράλληλα στην κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων.
Ο εθελοντισμός χαρακτηρίζεται ως ένα μέσο αμφίδρομης συναλλαγής μεταξύ πολλών και διαφορετικών συστημάτων (βιολογικών, γνωστικών, συναισθηματικών, πνευματικών). Μέσω αυτού, οι άνθρωποι μαθαίνουν νέα πράγματα, νιώθουν χρήσιμοι σε τομείς όπου τους χρειάζονται. Η αξία του εθελοντισμού αναδυκνύεται αφενός μέσω της αλλαγής που μπορεί να επιφέρει στον τρόπο σκεψης των ανθρώπων για τους άλλους και αφετέρου στο διαπολιτισμικό της χαρακτήρα ενισχύοντας ένα γενικό αίσθημα συμμετοχής και εμπιστοσύνης στα μέλη της κοινότητας. Εν ολίγοις, ο εθελοντισμός δημιουργεί ευκαιρίες για καλύτερα αποτελέσματα σε μια ορθή πορεία προσαρμογής.
Στη χώρα μας, έχουν ενεργό συμμετοχή σχεδόν όλες οι διεθνείς εθελοντικές οργανώσεις. Αδιαμφισβήτητα, η έντονη κινητοποίηση των Ελλήνων εθελοντών πολιτών έχει συνεισφέρει αφενός στην ευαισθητοποίηση και αφετέρου στην ενδυνάμωση του εθελοντικού κινήματος. Ωστόσο, αξίζει να επισημανθεί και το μέγεθος της πολύχρονης προσφοράς και πλούσιας δράσης των ελληνικών εθελοντικών οργανώσεων, οι οποίες εκτείνονται σε κάθε τομέα κοινωνικής έκφρασης. Ο εθελοντισμός, λοιπόν, έχει κατακτήσει τη θέση που πραγματικά του αξίζει: ως πράξη που ενισχύει την ατομική και συλλογική ευθύνη των πολιτών τόσο ως προς την κοινωνική ολότητα, όσο και ως προς την αρμονική σχέση του ανθρώπου με τη φύση και τον κόσμο της τεχνολογίας.
Ο εθελοντισμός διαθέτει πρόγραμμα και προγραμματισμό, δεν έχει άναρχη λειτουργία, και σε αυτό οφείλεται η αποτελεσματικότητά του. Ο εθελοντισμός δε διακρίνεται απο προσωπικές αξιώσεις, γι’ αυτό και έχει αποτελέσματα. Ο εθελοντισμός αναζητά διέξοδο και λύσεις σε περιόδους κρίσης, χωρίς να αναλώνεται στην επίρριψη ευθυνών, γι’ αυτό και έχει αποτελέσματα. Ο εθελοντισμός αναλαμβάνει την ευθύνη της ενεργούς δράσης. Ο εθελοντισμός δημιουργεί υπεύθυνους πολίτες στην ίδια τη ζωή, τόσο στην ατομική, όσο και τη συλλογική.
